Madrid
İspanya'da iç savaş (1936-1939) ve diktatör Franco (1939-1975) döneminin kayıplarını bulmak için kazılar yapan Tarihsel Belleği Kurtarma Derneği (ARMH), Toledo'nun Recas ilçesinde bir tarlada 85 yıl önce kurşuna dizilen 7 kişinin kemiklerini buldu.
Franco rejiminin militanlarınca 19 Kasım 1936'da evlerinden çıkartılarak tarlada kurşuna dizilen 26 ve 64 yaşları arasındaki 7 komşunun kemiklerini 3 günlük kazı işleminin ardından çıkartan ARMH yetkilileri, yapılacak DNA testlerinin ardından kalıntıların ailelere teslim edileceğini belirtti.
ARMH Başkan Yardımcısı Marco Gonzalez, AA muhabirine yaptığı açıklamada, söz konusu kişilerin kurşuna dizilerek öldürüldüğünü ve sadece 30 santimetre derinlikte kalıntılarının bulunduğunu kaydetti.
Metal dedektörlerle yapılan aramalarda çok sayıda mermi ve boş kovan bulduklarını da aktaran Gonzalez, şunları söyledi:
"Kurşuna dizilenlerden 5'i bir yerde, baba-oğul olan 2'si de biraz ileride birlikte gömülü bulundu. Resmi gömü kayıtları olmadığı için 85 yıl önce nasıl buraya gömüldüklerini bilmiyoruz. Ancak ailelerin ve köylülerin çabasıyla yer tahmini yapılmış ve buraya bir mezar taşı konulmuştu. Kazıya başlayınca kemikler derinde olmadığı için hemen ulaştık."
İspanya'da iç savaş ve diktatör Franco döneminin kayıplarına ilişkin toplu mezarların resmi kaydının çok az olduğunu vurgulayan Gonzalez, "İspanya'da ne kadar toplu mezar olduğunu asla bilemeyeceğiz. Mevcut bilgilerle 2 binden fazla belediyede toplu mezar olduğu düşünülüyor ama İspanya'da 8 bin 130 belediye var ve bunların her birinde bir toplu mezar olması muhtemeldir." dedi.
"İspanyol devletinin iç savaşın mağdurlarını tanıması acımızı hafifletir"
Oğlu ve 5 aylık torunuyla kazı çalışmalarını izlemeye gelen Paloma Sevilla da duygularını şu sözlerle ifade etti:
"Benim dedem burada gömülü. Bizim için tatlı acı bir duygu. Bir yandan artık kalıntılarına ulaşıldığı ve bir mezarının olacağı için seviniyoruz diğer yandan da ailemizin çektiği tüm acılar sebebiyle üzüntü duyuyoruz. Çocukken annemle birlikte buraya gelip, dedemin kalıntılarını bulmak için tarlanın herhangi bir yerini kazdığımızı ama hiçbir şey bulamayıp döndüğümüzü hatırlıyorum. Bizim acımız hiçbir şekilde ödenmez ama İspanyol devletinin iç savaşın mağduru olan bizleri tanıması en azından acımızı hafifletir."
Franco döneminde 200 bine yakın kişi hayatını kaybetti
Sivil toplum örgütü olan ARMH, 2000'de başlattığı çalışmalarla şimdiye kadar 30'dan fazla kentte 235'e yakın toplu mezar açıp buradan çıkardığı kalıntılarla 1650'ye yakın kişinin kimliğini belirleyerek ailelerine teslim etti.
İspanya tarihinin en kanlı ve acılı yılları olan diktatör Franco döneminde her iki taraftan da (Cumhuriyetçiler ve Milliyetçiler) 200 bine yakın kişi hayatını kaybederken, Cumhuriyetçilerden yaklaşık 130 bin kişi kurşuna dizilerek, çoğunluğu toplu mezarlara gömülmüştü.
ARMH, bu dönemin kayıplarını arama, bulma ve kimlik tespit etme çalışmalarının kendilerinin değil İspanyol devletince yapılmasını, mağdur ailelerin yaralarını sarma sorumluluğunun devlete ait olduğunu savunuyor.
Tarihi Bellek Yasası
İspanya'da 2007'de dönemin sol hükümeti "Tarihi Bellek Yasası" adıyla iç savaş ve diktatör Franco dönemlerinin izlerini silmeyi amaçlayan ve mağdurlara destek vermeyi öngören ilk siyasi adımı atmıştı. Bu yasayla ülkede, diktatör Franco dönemini övücü tüm figürler kaldırılmış, o döneme ait sokaklara verilen isimler değiştirilmişti.
Bu yasa sayesinde diktatör Franco'nun kalıntıları da 24 Ekim 2019'da "Valle de los Caidos" adlı anıt mezardan çıkartılıp, Madrid yakınlarındaki aile mezarlığına taşınmıştı.
Ülkedeki mevcut sol koalisyon hükümeti "Demokratik Bellek" adıyla eski yasayı daha da geliştiren bir yasa tasarısını Bakanlar Kurulu'nda kabul edip Meclis'e göndermişti. Ancak koalisyona dışarıdan destek veren Katalan ve Bask ayrılıkçı siyasi partilerin metni yetersiz bulması ve muhalefetteki sağ partilerin tamamen karşı çıkması nedeniyle tasarının oylanması henüz genel kurula getirilemedi.